Niesztampowy pomysł na imprezę integracyjną!
Rodzaje tańców orężnych w Karpatach
TANIEC GÓRALSKI
Taniec góralski jest indywidualny, każdy tańczy na swój sposób, stosownie do jego charakteru, temperamentu i budowy ciała. Melodię ma się w duszy jak krew w żyłach, ona harmonizuje ruchy ciała do rytmu w tańcu, nadaje sprężystość nogom, bezwiednie kieruje ruchami i tworzy z tańca sztukę...
Plastyczne odwzorowanie tańca ukazywali górale od dziesięcioleci na swych malowidłach na szkle - jeden z najbardziej znanych motywów przedstawia skaczącego wysoko harnasia, któremu jeden ze zbójników przygrywa na dudach. Taneczna tradycja, wywodząca się w przeważającej mierze, podobnie jak muzyka, z kultury pasterzy wołoskich, utrwalała się na Podhalu przez wieki. Dlatego też taniec góralski jest przede wszystkim tańcem męskim, służącym ukazaniu siły i zręczności tancerza, pragnącego swymi zaletami olśnić partnerkę. I choć - poza zbójnickim - tańczą w góralszczyźnie i mężczyźni, i kobiety, to rola tancerki jest jednak podrzędna, niemal czysto dekoracyjna. Podobne typy tańca spotyka się u innych narodów karpackich, lecz na Podhalu wykształciły się także specyficzne kroki i figury.
Taniec rozpoczyna się przyśpiewką, wykonywaną przed „muzyką", czyli kapelą, przez jednego z chłopców. Jej treść albo wyraża ogólną ochotę do zabawy i tańca, albo jest improwizowanym kupletem, dostosowanym do towarzystwa czy okoliczności. Potem tancerz podaje kapeli nazwę nuty, do której chciałby tańczyć (czasem narzuca ją prymista), a inny chłopiec wyprowadza mu partnerkę do tańca. Następuje tzw. zwyrtanie, czyli kilka obrotów, wykonywanych w rytm muzyki, zwykle pod ręką zwyrtającego, po których ten kłania się i powraca do grupy mężczyzn, a jego miejsce zajmuje tancerz.
Taniec mieszany jest właściwie suitą, składającą się z kilku, czasem kilkunastu figur, tańczonych przez jedną tylko parę. Rzadko w naturalnej scenerii góralskiej chałupy, częściej na estradzie tańczą dwie lub więcej par na raz.
Z reguły pierwszą figurę tańczy się do nuty ozwodnej, po której następuje kilka nut krzesanych, dających tancerzowi najlepszą sposobność do wykazania swych brawurowych umiejętności, siły i zręczności. Zmiany nut następują po kolejnych przyśpiewkach, podczas których tancerka wraca do grupy dziewcząt, a te wyprowadzają ją potem, zwyrtając, do kolejnej figury tanecznej. Gdy tancerz jest kiepskim śpiewakiem, lub nie ma konceptu (co, wprawdzie rzadko, ale jednak zdarza się nawet u górali), podaje kapeli tylko rodzaj kroków, które chce tańczyć („po dwa", „po śtyry"). Ostatnią z „obowiązkowych" figur tańczy się przy nucie „zielonej", podczas której tancerze na moment obejmują się, tancerz sam „zwyrta" dziewczynę, a następnie przyklękając na jedno kolano kłania się kapeluszem, dziękując za taniec.
Niekiedy w taniec pojedynczej pary włącza się inny tancerz, który wbiegając na środek izby ukłonem prosi o pozwolenie przetańczenia jednej figury z dziewczyną, uzyskawszy zgodę tańczy przez chwilę jako „przeręcac" (zastępca), a następnie znów kłaniając się dziękuje i powraca do grona obserwatorów. Ci zaś z reguły trzymają się w odrębnych grupach - osobno chłopcy, osobno dziewczęta, jeszcze osobno starsi. Podczas dłuższej zabawy, zwłaszcza na uroczystościach rodzinnych, zwyczajowo daje się szansę tańczenia wszystkim, wprowadzając niekiedy jako przerywnik w tańcu solowym nutę niegóralską - polki, walczyka czy czardasza, podczas których tańczą wszyscy chętni. Starsze niewiasty są w trakcie zabawy z grzeczności „wyzwyrtywane" nawet jako partnerki dla młodych i dobrych tancerzy, „bockując" im chętnie i bez wysiłku.
Najbardziej może znanym, opiewanym w prozie i poezji, utrwalanym i w sztuce i na filmie tańcem góralskim jest zbójnicki. Jest to także suita, składająca się z nut marszowych, ozwodnych i krzesanych, oddzielonych od siebie przyśpiewkami. Tańczy co najmniej 4 mężczyzn, z których jeden jest prowadzącym.
Taniec zbójnicki składa się z kilku (6-10) figur. Rozpoczyna się marszem, podczas którego na środek izby lub estrady wychodzą kolejno tancerze, tworzący za prowadzącym okrąg. Po marszu następuje, wprowadzona przyśpiewką przez głównego tancerza, nuta ozwodna, a po niej - kolejne figury: wysokie skoki, głębokie przysiady z naprzemiennym wyrzucaniem nóg do przodu, krzesanie - czyli podskoki z „wyklaskiwaniem" rękami po stopach, fechtunek ciupagami. Marsze w koło, występujące pomiędzy poszczególnymi figurami zbójnickiego tworzą jakby osnowę i są zarazem jedyną formą wypoczynku w tym szalenie męczącym tańcu.
Opisy zbójnickiego w XIX wieku przedstawiały go jako taniec pokrewny z arabską „fantazją", ukazując „dzikie skoki" i „walki na ciupagi" wokół ogniska przy akompaniamencie dudziarza, na tle majestatycznych szczytów i turni tatrzańskich. Do dziś istota tańca - ukazanie dzielności mężczyzn - nie uległa zmianie, zasadniczo jednak zmieniło się jego wykonywanie. Z chwilą wejścia zbójnickiego na estradę zagubiła się indywidualność każdego z tancerzy, zastąpiona pokazem musztry pod kierunkiem prowadzącego. Dla potrzeb widowiska musiało też nastąpić „zagospodarowanie" całej sceny, pociągające za sobą określenie wielkości koła tanecznego i liczby tancerzy...
Taniec w domowych warunkach spotyka się najczęściej przy okazji uroczystości rodzinnych, szczególnie podczas celebracji weselnych. Często towarzystwo uczestniczące w zabawie, po odtańczeniu ceremonialnych figur obrzędu, dzieli się na starszych, tańczących drobnego, a także polki, walczyki i czardasze oraz młodzież, bawiącą się w innej izbie przy dyskotekowych nagraniach. Czasami na użytek zabawy tworzy się specjalne składy kapel, w których obok instrumentów tradycyjnie występujących w góralskim folklorze muzycznym, grają inne, nadające muzyce bardziej „uniwersalne" brzmienie.
Lidia Długołęcka, Maciej Pinkwart "Muzyka i Tatry"
TAŃCE GÓRALSKIE W CZECHACH, NA SŁOWACJI, UKRAINIE, RUMUNII I NA WĘGRZECH
KOŁOMYJKA, KOZAK, POLKA, ARKAN, CZARDASZ
KOŁOMYJKA – taniec ludowy związany z Europą Południowo-Wschodnią (przede wszystkim Ukraina — tereny karpackie i Podole, ale też Mołdawia, Rumunia) charakterystyczny dla różnych grup etnicznych zamieszkujących te tereny. W metrum jest parzystym (zazwyczaj 2/4). Tempo jest dość żywe, charakterystyczną cechą jest rosnące (w miarę tańczenia) tempo. Kołomyjka nawiązuje do tańców góralskich. Kołomyjka taniec ludowy ukraińskich górali ze wschodnich Karpat. Nazwę wywodzi się od miejscowości Kołomyja nad Prutem lub od kręcenia się w koło w tańcu. Składa się z dwóch części po 4 takty i jest mniej żwawy od kozaka. Słowa śpiewu są krótkie, 2 – 4 – 6 – 8 wiersze, na sposób krakowiaka, zawierające zwykle w pierwszym wierszu jakiś obraz z natury, w dalszych zastosowanie tego obrazu lub jakąś sentencję. Kołomyjka to również ukraińska pieśń liryczna. O kołomyjce wspominają słowa refrenu popularnej pieśni Józefa Korzeniowskiego "Czerwony pas" (Dla Hucuła nie ma życia, jak na połoninie): „ Tam szum Prutu, Czeremoszu Hucułom przygrywa, A ochocza kołomyjka Do tańca porywa".
KOZAK - rosyjski, ukraiński oraz polski taniec ludowy (w rejonach wschodnich). W Rosji i na Ukrainie zaliczany do tańców narodowych. Metrum 2/4. Charakteryzuje się żywym, stopniowo przyspieszanym tempem. Mężczyźni wykonują w czasie jego trwania przysiady, podskoki i wyrzuty nóg do tyłu. Kozak - muzyczna forma taneczna oparta na tańcu kozak. Znana także jako hopak. Zwykle w formie pieśni dwuczęściowej. Metrum parzyste 2/4. Tempo szybkie. Gra energiczna. Znane kozaki: Modest Musorgski - Cztery hopaki na skrzypce i fortepian 1866 – 1926
POLKA (cz. pulka - półkole, półkrok) - czeski taniec ludowy, w metrum 2/4, w szybkim tempie. Powstała około 1822, zyskała popularność na całym świecie, szczególnie w Polsce, Niemczech i we Włoszech. Obok walca była bardzo popularnym tańcem towarzyskim w XIX w. Nazwa pochodzi od czeskiego słowa „půlka”, oznaczającego „połowę”. Po powstaniu listopadowym zmieniono ją na polka na cześć Polaków lub na cześć polskiej śpiewaczki Esmeraldy. Najsłynniejsi twórcy polek to: Bedřich Smetana, Antonín Dvořák, Stanisław Moniuszko, Piotr Czajkowski, Igor Strawinski, Dymitr Szostakowicz. Została odkryta przez Josepha Neruba w 1830. Istnieje też legenda, że taniec ułożyła służąca Anna Chadimová do piosenki „Strejček Nimra”. Polka-mazurka - odmiana polki w metrum mazurka (3/4) będąca połączeniem jego rytmu i figur tanecznych polki. Polka wraz z mazurkiem i habanerą dały początek wczesnym wersjom tanga (patrz tango milonga). Najsłynniejszą polkę XX w. „Modřanská polka“ - "Škoda lásky" skomponował Jaromír Vejvoda.
ARKAN – huculskie, zbójecki taniec. Na Pokuciu był taniec ludowy, zwany arkan. Trzymają się w nim za pas jedno za drugiem, tworząc długi łańcuch pląsających taneczników. Naprzód żwawo jak młode konie, spragnione bystrego biegu, z pogardą depczą ziemię, potem zwijając i rozwijając swe koło w szybkich obrotach, różne mu nadają postaci. Dodatkowe informacje: z tatarskiego argan, petla, zadzierzg, postronek z włosów końskich, który zarzucają przez głowę na szyję koniowi tabunowemu, aby go schwycić. Koń spłoszony zaciąga się sam w tę petlę, a krew zatrzymana przez to w naczyniach mózgowych, przyprawia go o zawrot tak że pada. Wtedy Tatarzyn lub Kozak zakłada mu prostą uździenicę na głowę, wskakuje nań i zaciąwszy nahajką, puszcza się na nim w step i póty hasa, aż go zupełnie zmęczy. Powróciwszy, przywiązuje do pala i zostawia, a koń, odzyskawszy nieco sił i chcąc się urwać, ciągnie tak mocno za sznur, że zwykle znowu krew zalewa mu mózg i pada na ziemię. Bywają wypadki, że konie tabunowe zabijają się, nie dając się oswoić. Dzicz tatarska chwytała arkanami jeńców polskich, a powiązawszy w łyka, uprowadzała w jasyr do Krymu. Rycerstwo polskie smycze i sznury do wiązania jeńców nazywało także arkanami. A i na Mazowszu można było widzieć chwytanie koni arkanem, mianowicie na jarmarku w Łowiczu konie tabunowe ukraińskie łapią arkanami w ogrodzeniu, aby do kupca podprowadzić. Przez Ukrainę przeszedł arkan do języka polskiego i wszedł od dawna w użycie piśmienne. Wacław Potocki w wieku XVII pisze: „Trzech nieprzyjaciół arkanem strzynożywszy, królowi przyprowadził”. Jabłonowski mówi znowu: Kmieć i szlachcic w arkan idzie społem, Matki z córkami dostają się w łyka.
CZARDASZ – taniec pochodzenia węgierskiego, przejęty i spopularyzowany przez Cyganów. Pochodzi z Transylwanii, w metrum dwudzielnym, w takcie 2/4, składający się z dwóch części: wolnej lassan i szybkiej friss. Narodowy taniec węgierski. Metrum jest parzyste 2/4 Czardasza cechują przyspieszenia, zmiany dynamiczne, rytmy punktowane, synkopy. Stylizacje czardasza znajdują się w wielu operetkach Kalmana, Straussa, Lehára i innych.
Zapraszamy do zabawy razem z Karpackimi Zbójami!
